Istoričar Bunjevac Alba M. Kuntić pisao je 1969. godine da je za pitanje Srba rimokatolika i Bunjevaca vrlo važan dokument popis župa i župljana rimokatoličke i pravoslavne vere u bivšoj karlovačkoj krajini, odnosno u Senjsko-modruškoj biskupiji od biskupa Martina Brajkovića iz 1700. godine koji govori o „catolici Valachi alias Bunievczi“.

Opat Alberto Fortis u svom putopisu iz 1774, opisujući bunjevačke svadbene običaje u Dalmaciji, naziva ih običajima rimokatoličkih Morlaka (Vlaha), odnosno Srba. Ivan Lovrić, Bunjevac iz Sinja, ove običaje naziva morlačkim, odnosno vlaškim i navodi da su rimokatolički i pravoslavni Morlaci iste narodnosti (srpske). Radivoj Simonović navodi da su bački i lički Bunjevci doseljenici iz Dalmacije i da su prvobitno bili Vlasi u dinarskim planinama u Bosni.

Biskup subotički, Bunjevac Lajčo Budanović, u jednom zapisu iznosi podatke da su ih stari spisi nazivali Vlasima, kao i da su se i sami ovi doseljenici, za koje on tvrdi da su iz Bosne, nazivali Vlasima, ali da se to ime kod rimokatolika „već od drugog pokoljenja izgubilo jer su se prilagodili tamošnjem katoličkom pučanstvu“.

Etnograf i istoričar dr Jovan Erdeljanović je isticao da se „u svim istorijskim izvorima i kod svih pisaca iz prošlih vekova Bunjevci smatraju i nazivaju Srbima, odnosno imenima kojima se nazivaju ili označavaju i pravoslavni Srbi (Vlasi, Morlaci, Uskoci, Iliri, Bošnjaci itd). Pišući o bunjevačkom imenu Erdeljanović je istakao da su to ime Srbima rimokatolicima dali njihovi sunarodnici druge vere, odnosno pravoslavni Srbi, najviše iz podsmeha što nisu razumeli latinski jezik na kojem su slušali molitve i službu Božiju. Erdeljanović je mnoge rimokatoličke porodice u Lici, koje su danas hrvatske, svrstavao u bunjevačke (srpsko-katoličke), kao na primer: Maras, Biondić, Devčić, Anić i druge.

Kanonik Ivan Antunović je bio u potpunosti ubeđen da su Srbi u Bačkoj starosedeoci i kako on Bunjevce od Srba „nigde ne dvoji“, zaključio je da su i Bunjevci starosedeoci u Bačkoj.

U istorijsko-etnografskoj raspravi „Bunjevci i Šokci u Bačkoj, Baranji i Lici“ (Beograd 1899) etnograf Ivan Ivanić navodi da su Bunjevci starinom iz nevesinjskog kraja oko reke Bune, da su bili pravoslavni Srbi, a pismeni deo naroda se služio ćirilicoma. Dalje kaže, danas (kraj 19. veka – nap. a.) „stanuju“ u gornjoj Bačkoj, u Lici i Primorju (podvelebitski kanal), u nekim mestima oko Pešte, Feherskoj županiji, Čepelskom ostrvu a ranije i u Banatu (Rekaš, Krašovo i Neuzina), gde su se „skoro sasvim izgubili“.

Po Ivaniću, velik broj Bunjevaca „treba da je u Lici, gde su se prvo zaustavili, kada su se iselili iz Hercegovine“ tokom druge polovine 17. veka. Ivanić je zaključio da oni žive u Vojnoj krajini, počev od Senja paralelno sa morskom obalom, ali ipak po dva-tri sata hoda daleko od mora.

Bunjevački pisac, kanonik Ivan Antunović (1815-1888), u „Raspravi o podunavskih i potisanskih Bunjevcih i Šokcih u pogledu narodnom, vjerskom, umnom i gospodarskom“ (Beč, 1882), po pričanju pukovnika Ivana Murgića (ličkog Bunjevca), navodi da su Bunjevci, iselivši se iz stare svoje domovine Hercegovine, naselili mesta u „Podgorju“ (s velebitske morske strane) sa selima i mestima Vidovac, Konjsko, Karlobag, Dolac, Cesarica, Prisna, Jablanac, Stinica, Stari Grad, Lukovo Šugarje, Sv. Juraj, Stolac, Senjska draga itd. Na Velebitu su naselili Ostarije, Krasno, Vratnik, Krivi-put i Krmpote. Dalje su se naselili u Gračacu, Štikadi, Ričici, Sv. Roku, Cerju, Lovincu i drugim ličkim selima, što potvrđuje i Manojlo Grbić u knjizi „Karlovačko vladičanstvo“.

Teoriju o Bunjevcima kao starosedeocima u Bačkoj i Lici među prvima je zastupao bunjevački kanonik Ivan Antunović, koji je tvrdio da su Sloveni (Srbi) starosedeoci u Ugarskoj i da su na tim prostorima bili naseljeni pre dolaska Mađara. I Ivan Ivanić je smatrao da je istorijska istina da su odmah posle Rimljana i raznih nomadskih plemena (sarmatskog i tračkog kolena), Bačku i južnu Ugarsku naselili Srbi, a gornje krajeve severne Ugarske ostali Sloveni.

Iako je Ivanić u potpunosti poštovao „srpsku svest pok. kanonika“, i sam „nije dvojio Bunjevce od Srba“, ipak nije mogao prećutati činjenicu da je glavno jezgro doseljenih Bunjevaca iz Hercegovine, o čemu po Ivaniću svedoče utvrđeni istorijski fakti, kao i narodno verovanje samih Bunjevaca da su im se „preci doselili sa Buna reke u Hercegovini“.

Sa Bunjevcima Ivanić je usko vezao Vlahe, koji su se u starim dokumentima nazivali pravoslavnim i rimokatoličkim Srbima, koji su se „po jeziku i po svemu daleko razlikovali od pravih Hrvata Kajkavaca“, a ćirilskim pismom su pisali kao i deo Bunjevaca. Kao bliske srodnike Bunjevaca Ivanić je smatrao Primorce – čakavce sa Kvarnerskih ostrva, koji su se zajedno sa Bunjevcima naselili u Primorju iz Bosne u 17. stoleću.

Bunjevac Stevan Pavelić je tvrdio da su čak i kvarnerski čakavci bili pravi Bunjevci. Pavelićeve navode potvrđuju statistički podaci o stanovništvu kvarnerskih ostrva, objavljeni 1857. godine u knjizi dopisnog člana Mađarske akademije nauka Eleka Fenješa, prema kojoj je u Istri i na kvarnerskim otocima, 1850, živelo 134.445 Srba rimokatoličke (među kojima su bili i Bunjevci) i pravoslavne vere. Italijana je bilo oko 60.000, Slovenaca oko 30.000 bez pominjanja hrvatskog imena.

Po narodnom predanju Bunjevac je bio ubeđen da su mu se preci doselili sa reke Bune u Hercegovini. Osim kanonika Antunovića, koji je zastupao hipotezu o autohtonosti Bunjevaca u Bačkoj i Baranji, većina pisaca 19. veka slažu se da su Bunjevci starinom iz Hercegovine, odakle su se selili prema severnoj Dalmaciji i najviše u Liku. Vuk Karadžić u „Kovčežiću“,1849, piše: „Bački Bunjevci, može biti da se zovu od hercegovačke reke Bune, od koje su se negda amo doselili“.

Etnograf Biderman, 1888, navodi da su Bunjevci zaista prošli kroz Dalmaciju iz Hercegovine, neki ostali u Dalmaciji i Lici, a drugi otišli u Bačku. Černig je u svojoj „Etnografiji (I)“ decidirano tvrdio da su Bunjevci poreklom iz Hercegovine.

Pisac monografije grada Subotice, Ivanji („Istorija Subotice“, 2), slično navodi, s dodatkom da su došli sa reke Bune, iz okoline Mostara i delom iz Dalmacije. Ivanji je za subotičke Srbe napisao da su došli sa Velebita. Manojlo Sladović u „Povijesti biskupijah senjske i modruške ili krbavske“ (1856) navodi: „Žitelji krmpotske satnije u Pazarištu, po Lovincu, oko Boričevca, Brotnje (u Lici) jesu Bunjevci od vode Bune u Hercegovini potekli“.

Izvor; Novosti

Autor: Nikola Žutić