OKRUGLI STO

 

Članom 10 Ustava Republike Srbije propisano je da je u Republici Srbiji u službenoj upotrebi srpski jezik i ćiriličko pismo, a službena upotreba drugih jezika i pisama uređuje se zakonom, na osnovu Ustava. Odredbama Ustava je utvrđeno: da se pripadnicima nacionalnih manjina jemči ravnopravnost pred zakonom i jednaka zakonska zaštita (član 76. stav 1.); da u sredinama gde pripadnici nacionalnih manjina čine značajnu populaciju, državni organi, organizacije kojima su poverena javna ovlašćenja, organi autonomnih pokrajina i jedinica lokalne samouprave vode postupak i na njihovom jeziku (član 79. stav 1.); da svako ima pravo da koristi svoj jezik u postupku pred sudom, drugim državnim organom ili organizacijom koja vrši javna ovlašćenja, kada se rešava o njegovom pravu ili obavezi i da neznanje jezika na kome se postupak vodi ne sme biti smetnja za ostvarivanje i zaštitu ljudskih i manjinskih prava (član 199.).

 

Članom 24. Statuta AP Vojvodine propisano je da su, pored srpskog jezika i ćiriličkog pisma, u organima AP Vojvodine u ravnopravnoj službenoj upotrebi i mađarski, slovački, hrvatski, rumunski i rusinski jezik i njihova pisma, u skladu sa zakonom. U okviru svojih nadležnosti organi AP Vojvodine preduzimaju mere u cilju doslednog ostvarivanja zakonom uređene službene upotrebe jezika i pisama nacionalnih manjina – nacionalnih zajednica.

 

Članom 11. Zakona o lokalnoj samoupravi propisano je da se statutom jedinice lokalne samouprave uređuje, između ostalog, službena upotreba jezika i pisama nacionalnih manjina, u skladu sa zakonom.

 

Zakon o službenoj upotrebi jezika i pisama (u daljem tekstu: Zakon) donet je 1991. godine, više puta je bio menjan i dopunjavan. Poslednje izmene i dopune Zakona izvršene su 2018. godine. U obrazloženju Predloga izmena i dopuna Zakona ističe se da: „osnovni razlog za donošenje predloženog zakona je  u tome što je potrebno izvršiti zakonsku implementaciju mera predviđenih Akcionom planom za ostvarivanje prava nacionalnih manjina, koji je usvojila Vlada početkom 2016. godine i koji predstavlja jedan od strateških političkih dokumenata u procesu pristupanja Republike Srbije Evropskoj uniji, kada je u pitanju položaj, zaštita i ostvarivanje prava i sloboda nacionalnih manjina. Kako se većina mera u ovoj oblasti realizuje donošenjem Zakona izmenama i dopunama Zakona o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina, ovaj zakon zapravo samo preuzima određena rešenja koja će se nalaziti i u tom zakonu, da bi se obezbedila konzistentnost i jedinstvo pravnog poretka i međusobna usaglašenost ova dva zakona.”

 

Zakonom se na opšti način uređuje službena upotreba jezika i pisama u Republici Srbiji, a poglavljem III Zakona se propisuje službena upotreba jezika i pisama nacionalnih manjina. Ova analiza se bavi ocenom primene Zakona u praksi sa aspekta zaštite prava nacionalnih manjina i prikazom sudske prakse koja se odnosi na tu oblast.

 

Struktura Zakona

 

Zakon je podeljen u sedam delova: Osnovne odredbe, Službena upotreba latiničkog pisma, Službena upotreba jezika i pisama nacionalnih manjina, Sredstva za sprovođenje ovog zakona, Kaznene odredbe, Prelazne i završne odredbe.

 

Izmenama i dopunama Zakona iz 2010. godine brisani su članovi 8. i 9. kojim je bila uređena službena upotreba latiničkog pisma, a dodata je odredba kojom je propisano da u jedinici lokalne samouprave u kojoj je na dan stupanja na snagu ovog zakona jezik nacionalne manjine u službenoj upotrebi, taj jezik će ostati u službenoj upotrebi.

 

Prikaz zakonskih rešenja sa sudskom praksom

 

Članom 1. Zakona uređeno je da je u Republici Srbiji u službenoj upotrebi srpski jezik. U Republici Srbiji u službenoj je upotrebi ćiriličko pismo, a latinično pismo na način utvrđen ovim zakonom. Na područjima Republike Srbije na kojima žive pripadnici nacionalnih manjina u službenoj upotrebi su, istovremeno sa srpskim jezikom i jezici i pisma nacionalnih manjina, na način utvrđen ovim zakonom.

 

Zakon o službenoj upotrebi jezika i pisama nacionalnih manjina koristi izraz “istovremeno”, a Zakon o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina izraz “ravnopravno”, što je u primeni ovog člana proizvelo određene probleme. Ustavni sud RS je zauzeo stav da „istovremena“ službenaupotrebajezikanijeekvivalentza „ravnopravnu“ upotrebuslužbenogjezikaipisama. Takođe, Ustavni sud je prilikom ocene zakonitosti odredba člana 9. st. 2. i 3. Statuta opštine Bačka Topola ocenio da je Zakonom o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina, koji je kasniji u odnosu na Zakon o službenoj upotrebi jezika i pisama iz 1991. godine i koji se primenjuje u skladu sa principom lex posterior derogat legi priori, priznato pravo da se prilikom ispisivanja naziva opštine i naseljenog mesta koriste tradicionalni nazivi opština i naseljenih mesta na jeziku i pravopisu dotične nacionalne manjine i kada se oni razlikuju od srpskog naziva opštine i naseljenog mesta. Ovo pravo utvrđeno je i članom 79. stav 1. važećeg Ustava, kao i aktima međunarodnog prava i to – Okvirnom konvencijom za zaštitu nacionalnih manjina Saveta Evrope i Zakonom o ratifikaciji sporazuma između Srbije i Crne Gore i Republike Mađarske o zaštiti prava mađarske nacionalne manjine koja živi u Srbiji i srpske nacionalne manjine koja živi u Mađarskoj, koji su prema Ustavu sastavni deo pravnog poretka Republike Srbije, a u hijerarhiji opštih pravnih akata su iznad domaćih zakona i neposredno se primenjuju (član 194. stav 5. i član 16. stav 2. Ustava).

 

Članom 2. Zakona je uređeno da se službenom upotrebom jezika i pisamasmatra upotreba jezika i pisama u radu: državnih organa, organa autonomnih pokrajina, gradova i opština, ustanova, preduzeća i drugih organizacija kad vrše javna ovlašćenja. Službenom upotrebom jezika i pisama, smatra se i upotreba jezika i pisama u radu javnih preduzeća i javnih službi, kao i u radu drugih organizacija kad vrše poslove utvrđene ovim zakonom. Članom 3. Zakona je precizirano da se službenom upotrebom jezika i pisama smatra naročito upotreba jezika i pisama u: 1) usmenom i pismenom opštenju organa i organizacija međusobno, kao i sa strankama, odnosno građanima; 2) vođenju postupka za ostvarivanje i zaštitu prava, dužnosti i odgovornosti građana; 3) vođenju propisanih evidencija od strane opštinskih organa i organizacija koje vrše javna ovlašćenja na teritoriji opštine (u daljem tekstu: evidencije); 4) izdavanju javnih isprava, kao i drugih isprava koje su od interesa za ostvarivanje zakonom utvrđenih prava građana; 5) ostvarivanju prava, dužnosti i odgovornosti radnika iz rada ili po osnovu rada. Službenom upotrebom jezika i pisama smatra se i upotreba jezika i pisama pri: ispisivanju naziva mesta i drugih geografskih naziva, naziva trgova i ulica, naziva organa, organizacija i firmi, objavljivanju javnih poziva, obaveštenja i upozorenja za javnost, kao i pri ispisivanju drugih javnih natpisa.

 

U oblasti radnih odnosa u praksi su se pojavljivali problemi u tumačenju i primeni ovih odredaba Zakona. Vrhovni kasacioni sud je zauzeo stav da organ koji vodi disciplinski postupak dužan je da pripadniku nacionalne manjine omogući učešće u postupku na njegovom maternjem jeziku, jer u suprotnom čini bitnu povredu postupka koja doneto rešenje čini nezakonitim.

 

Članom 6. Zakona je propisano da svako ima pravo da u postupku pred organom, odnosno organizacijom koja u vršenju javnih ovlašćenja rešava o njegovom pravu i dužnosti upotrebljava svoj jezik i da se u tom postupku upoznaje sa činjenicama na svom jeziku.Ova odredba se u praksi često meša sa službenom upotrebom jezika i pisama nacionalnih manjina.U Republici Srbiji je u službenoj upotrebi srpski jezik. Na područjima na kojima žive pripadnici nacionalnih manjina postoji izuzetak, te su u službenoj upotrebi, istovremeno sa srpskim jezikom i jezici i pisma nacionalnih manjina, na način utvrđen zakonom. Kada su u pitanju stranci kao učesnici u postupku, na njih se izuzetak propisan za nacionalne manjine ne primenjuje, pa isti nemaju prava da zahtevaju da se postupak vodi na njihovom jeziku. Međutim, citirane zakonske odredbe propisuju prava tih lica da se, na njihov zahtev, obezbedi usmeno prevođenje toka postupka i isprava koje se koriste radi dokazivanja, odnosno pravo da usmeni postupak prate posredstvom tumača. „Osnovano se žalbom tuženih ukazuje da im u postupku nije omogućeno da se u postupku služe svojim jezikom, što predstavlja bitnu povredu odredaba parničnog postupka iz čl. 374. st. 2. tač. 8. ZPP. Tuženi su rumunski državljani, pa se na njihova prava da se u postupku koriste svojim jezikom ima primeniti odredba čl. 6. st. 2. Zakona o parničnom postupku i odredba čl. 6. Zakona o službenoj upotrebi jezika i pisama u Republici Srbiji. Navedene zakonske odredbe normiraju prava stranaka i drugih učesnika u postupka da se služe svojim jezikom i pismom i da se upoznaju sa činjenicama na svojom jeziku“.

 

Članom 7. Zakona je propisano da se u službenoj upotrebi tekst na jezicima i pismima nacionalnih manjina ispisuje posle teksta na srpskom jeziku ispod ili desno od njega, istim oblikom i veličinom slova. Ako je više jezika nacionalnih manjina u službenoj upotrebi, tekst na tim jezicima ispisuje se posle srpskog jezika po azbučnom redu.Ocenjujući zakonitost člana 6. stav 3. Odluke o bližem uređivanju pojedinih pitanja službene upotrebe jezika i pisama nacionalnih manjina na teritoriji Autonomne pokrajine Vojvodine Ustavni sud je zauzeo stav da propisivanjem u osporenoj odredbi da se nazivi nacionalnih saveta, društvenih organizacija, udruženja građana i ustanova pripadnika nacionalnih manjina na teritoriji gde je jezik te nacionalne manjine u službenoj upotrebi, izuzetno mogu ispisivati i pre teksta na srpskom jeziku, po oceni Suda, aktom sa podzakonskom snagom vrši se promena zakonom utvrđenog jezičkog redosleda ispisivanja naziva nacionalnih organizacija na teritoriji gde je jezik te nacionalne manjine u službenoj upotrebi, tako što se omogućava ispisivanje teksta na jeziku odnosne nacionalne manjine pre teksta na srpskom jeziku.S obzirom na to da Zakon o službenoj upotrebi jezika i pisama u odredbi člana 7. izričito propisuje da se u službenoj upotrebi tekst na jezicima i pismima nacionalnih manjina ispisuje posle teksta na srpskom jeziku, ispod ili desno od njega, istim oblikom i veličinom slova, a ako je više jezika nacionalnih manjina u službenoj upotrebi, tekst na tim jezicima ispisuje se posle srpskog jezika po azbučnom redu, te da Zakon ne predviđa izuzetke u redosledu ispisivanja teksta na jezicima i pismima nacionalnih manjina na teritoriji gde je jezik te nacionalne manjine u službenoj upotrebi, Ustavni sud je ocenio da osporena odredba člana 6. stav 3. Odluke nije u saglasnosti sa odredbom člana 7. Zakona o službenoj upotrebi jezika i pisama.

 

Članom 11. Zakona se uređuje službena upotreba jezika i pisama nacionalnih manjina. Na teritoriji jedinice lokalne samouprave gde tradicionalno žive pripadnici nacionalnih manjina, njihov jezik i pismo može biti u ravnopravnoj službenoj upotrebi.Jedinica lokalne samouprave će obavezno svojim statutom uvesti u ravnopravnu službenu upotrebu jezik i pismo nacionalne manjine ukoliko procenat pripadnika te nacionalne manjine u ukupnom broju stanovnika na njenoj teritoriji dostiže 15% prema rezultatima poslednjeg popisa stanovništva, najkasnije u roku od 90 dana od dana utvrđivanja zakonom propisanih uslova.Službena upotreba jezika nacionalnih manjina podrazumeva naročito: korišćenje jezika nacionalnih manjina u upravnom i sudskom postupku i vođenje upravnog postupka i sudskog postupka na jeziku nacionalne manjine; upotrebu jezika nacionalne manjine u komunikaciji organa sa javnim ovlašćenjima sa građanima; izdavanje javnih isprava i vođenje službenih evidencija i zbirki ličnih podataka na jezicima nacionalnih manjina i prihvatanje tih isprava na tim jezicima kao punovažnih; upotrebu jezika nacionalnih manjina na glasačkim listićima i biračkom materijalu; upotrebu jezika nacionalnih manjina u radu predstavničkih tela.Na teritorijama iz stava 2. ovog člana, imena organa koji vrše javna ovlašćenja, nazivi jedinica lokalne samouprave, naseljenih mesta, trgova i ulica i drugi toponimi ispisuju se i na jeziku dotične nacionalne manjine, prema njenoj tradiciji i pravopisu.U naseljenim mestima u jedinicama lokalne samouprave, čija je teritorija određena u skladu sa zakonom kojim se uređuje teritorijalna organizacija Republike Srbije, u kojima procenat pripadnika određene nacionalne manjine u ukupnom broju stanovnika na teritoriji naseljenog mesta dostiže 15% prema rezultatima poslednjeg popisa stanovništva imena organa koji vrše javna ovlašćenja, nazivi jedinica lokalne samouprave, naseljenih mesta, trgova i ulica i drugi toponimi ispisuju se i na jeziku dotične nacionalne manjine, prema njenoj tradiciji i pravopisu, i u slučaju da jezik te nacionalne manjine nije u službenoj upotrebi na teritoriji jedinice lokalne samouprave, u skladu sa stavom 2. ovog člana. Skupština jedinice lokalne samouprave utvrdiće statutom naseljena mesta iz stava 5. ovog člana, imajući u vidu tradicionalnu naseljenost pripadnika nacionalne manjine i prethodno pribavljeno mišljenje nacionalnog saveta nacionalne manjine.Jezici nacionalnih manjina koji su u službenoj upotrebi u radu organa autonomne pokrajine utvrđuju se njenim statutom.Zakoni i propisi se objavljuju i na jezicima nacionalnih manjina, u skladu sa zakonom kojim se uređuje zaštita prava i sloboda nacionalnih manjina.Pripadnici nacionalnih manjina čiji broj u ukupnom stanovništvu Republike Srbije dostiže najmanje 2% prema poslednjem popisu stanovništva mogu se obratiti republičkim organima na svom jeziku i imaju pravo da dobiju odgovor na tom jeziku.Pripadnici nacionalnih manjina čiji broj u ukupnom stanovništvu Republike Srbije ne dostiže 2% prema poslednjem popisu stanovništva mogu se obratiti republičkim organima na svom jeziku i imaju pravo da dobiju odgovor na tom jeziku preko jedinice lokalne samouprave u kojoj je jezik te nacionalne manjine u službenoj upotrebi, pri čemu jedinica lokalne samouprave obezbeđuje prevođenje i snosi troškove prevođenja dopisa upućenog republičkom organu i odgovora tog organa.Narodni poslanik pripadnik nacionalne manjine ima pravo da na sednici Narodne skupštine govori i da pisane dokumente u radu Narodne skupštine, predviđene Poslovnikom, podnosi na svom jeziku. Kada se narodni poslanik u radu Narodne skupštine služi svojim jezikom u smislu stava 11. ovog člana, stalno ili u određenom slučaju, generalni sekretar Narodne skupštine je dužan da obezbedi istovremeno prevođenje njegovog usmenog izlaganja ili dokumenta koji je podneo, na srpski jezik.

 

U primeni uvođenja jezika i pisama nacionalnih manjina su se u praksi pojavljivali određeni problemi koji su uzrokovani činjenicom da se uvođenje jezika i pisama nacionalnih manjina u službenu upotrebu vrši dopunama statuta jedinice lokalne samouprave. Iako su bili ispunjeni Zakonom propisani uslovi (procenat pripadnika te nacionalne manjine u ukupnom broju stanovnika na njenoj teritoriji dostiže 15% po poslednjem popisu) i podnete inicijative za dopunu statute jedinice lokalne samouprave, izmene i dopune statute nisu izglasane. Imajući u vidu da nije propisan kontrolni/kazneni mehanizam u slučaju nepoštovanja imprerativne odredbe Zakona, može se postaviti pitanje da li je ovakvo rešenje dovoljno efikasno. Posebno se postavlja pitanje da li bi i na koji način Ustavni sud cenio saglasnost sa Zakonom odredbe statuta jedinica lokalne samouprave kojom je propisano koji su jezici u službenoj upotrebi na teritoriji te opštine, ako ista nije potpuna, odnosno ako istom nije konstatovano da se, pored srpskog jezika i ćiriličkog pisma, u službenoj upotrebi i jezici odnosno pisma (određene) nacionalne manjine.

 

Pored napred navedenog, u praksi se postavlja pitanje kako da se primeni propis u slučaju kada se na poslednjem popisu, u odgovarajućem broju o nacionalnoj pripadnosti izjasni dovoljan broj građana, ali se isti izjasne da im je maternji jezik srpski jezik. Naime, prеmа rеzultаtimа pоpisа stаnоvništvа iz 2011. gоdinе, pripаdnici crnоgоrskе nаciоnаlnе mаnjinе činе 17,5% ukupnоg brоја stаnоvnikа Оpštinе Vrbаs, tе је Оpštinа Vrbаs, shоdnо оdrеdbаmа Zаkоnа о službеnој upоtrеbi јеzikа i pisаmа jeste u оbаvеzi dа uvеdе crnоgоrski јеzik i pismо u službеnu upоtrеbu. Međutim, prеmа pоdаcimа Rеpubličkоg zаvоdа zа stаtistiku od lica su sе izјаsnili kао Crnоgоrci sаmо 2,89% sе izјаsnilо dа gоvоri crnоgоrskim јеzikоm na teritoriji Opštine Vrbas, odnosno da im je crnogorski maternji jezik. U ovoj situaciji se može postaviti pitanje celoshodnosti zakonskog rešenja, koji nije diferencirao pripadnost nacionalnoj manjini od jezika kojim se služi pripadnik odnosne nacionalne manjine.

 

Nadalje, može se konstatovati, da u praksi nije u potpunosti sprovedena odredba Zakona kojom je propisano da se imena organa koji vrše javna ovlašćenja, nazivi jedinica lokalne samouprave, naseljenih mesta, trgova i ulica i drugi toponimi ispisuju i na jeziku dotične nacionalne manjine, prema njenoj tradiciji i pravopisu, iako je i člаnom 79 Ustаvа Rеpublikе Srbiје pripаdnicimа nаciоnаlnih mаnjinа gаrаntovano, između ostalog, dа u srеdinаmа gdе činе znаčајnu pоpulаciјu, trаdiciоnаlni lоkаlni nаzivi, imеnа ulicа, nаsеlја i tоpоgrаfskе оznаkе budu ispisаnе i nа njihоvоm јеziku.

 

Najnovijim izmenama i dopunama Zakona je omogućeno da se u naseljenim mestima u jedinicama lokalne samouprave u kojima procenat pripadnika određene nacionalne manjine u ukupnom broju stanovnika na teritoriji naseljenog mesta dostiže 15% prema rezultatima poslednjeg popisa stanovništva imena organa koji vrše javna ovlašćenja, nazivi jedinica lokalne samouprave, naseljenih mesta, trgova i ulica i drugi toponimi ispisuju se i na jeziku dotične nacionalne manjine, prema njenoj tradiciji i pravopisu, i u slučaju da jezik te nacionalne manjine nije u službenoj upotrebi na teritoriji jedinice lokalne samouprave. Ove odredbe se odnose samo na ispisivanje toponima u naseljenim mestima u kojima su za to ispunjeni zakonski uslovi, što ne obuhvata ostale aspekte službene upotrebe i pisma iz važećeg stava 3. člana 11. Zakona.

 

Stavom 1. i 2. člana 12 Zakona je propisano da se prvostepeni upravni, krivični, parnični ili drugi postupak u kome se rešava o pravima i dužnostima građana vodi na srpskom jeziku. Postupak iz stava 1. ovog člana može se voditi i na jeziku nacionalnih manjina koji je u službenoj upotrebi u organu, odnosno u organizaciji koja vodi postupak. Stavom 4., 5. i 6. istog člana je uređeno da, kad u postupku učestvuje jedna stranka – pripadnik nacionalne manjine, postupak se, na njen zahtev, vodi na jeziku nacionalne manjine koji je u službenoj upotrebi u organu, odnosno organizaciji koja vodi postupak. Kad u postupku učestvuje više stranaka čiji jezici nisu isti, postupak se vodi na jednom od jezika koji su u službenoj upotrebi u organu, odnosno organizaciji koja vodi postupak o kome se strane sporazumeju.Ako se stranke ne sporazumeju o tome na kom će se jeziku voditi postupak, jezik postupka određuje organ, odnosno organizacija pred kojom se vodi postupak, osim ako jedna od stranaka zahteva da se postupak vodi na srpskom jeziku, u kom slučaju će se postupak voditi na tom jeziku.

 

U vezi sa napred navedenim odredbama ukazujemo na praksu Ustavnog suda u predmetu Už broj 9817/2012 od 28. maja 2015. godine.

 

Podnosilac ustavne žalbe je kao izvršni dužnik u izvršnom postupku, u izjavljenom prigovoru tražio da mađarski jezik bude jezik postupka, a koji jezik je u ravnopravnoj službenoj upotrebi u Osnovnom sudu u Zrenjaninu. Osnovni sud u Zrenjaninu je odbio navedeni podnosiočev zahtev. Ustavni sud ocenjuje da ovakvo postupanje izvršnog suda u pogledu zahteva podnosioca kao pripadnika nacionalne manjine za vođenje izvršnog postupka na manjinskom jeziku, nije dovelo i do povrede njegovih ustavnih prava. Za utvrđivanje povrede Ustavom zajemčenog prava potrebno je sagledati da li je izvršni postupak u celini bio pravičan, budući da je članom 12. stav 2. Zakona o službenoj upotrebi jezika i pisma propisano da se prvostepeni upravni, krivični, parnični ili drugi postupak u kome se rešava o pravima i dužnostima građana može voditi i na jeziku nacionalne manjine koji je u službenoj upotrebi u organu, odnosno u organizaciji koja vodi postupak, što znači da ne postoji apsolutna obaveza suda kao državnog organa da vodi postupak na manjinskom jeziku, kada kao stranka učestvuje pripadnik nacionalne manjine. Ustavni sud ocenjuje da odredba člana 6. stav 3a Evropske konvencije za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda sadrži standard „na jeziku koji razume“, a ne na maternjem jeziku. Iako je ovaj standard utvrđen u krivičnopravnoj stvari, on se može primeniti i u građanskim postupcima. Podnosilac ustavne žalbe je sam prigovor protiv rešenja o izvršenju sastavio na srpskom jeziku i ćiriličkom pismu i u tom pravnom sredstvu je naveo da odlično poznaje srpski jezik. Znači, podnosilac ustavne žalbe je razumeo rešenje o izvršenju i obaveze koje se njemu utvrđuju osporenim aktom, te je delotvorno i efikasno koristio pravo na prigovor protiv osporenog rešenja o izvršenju. Osim toga parnični postupak koji je vođen pred Osnovnim sudu u Zrenjaninu, u kome je utvrđena obaveza podnosioca ustavne žalbe, vodio se na srpskom jeziku, a podnosilac nije stavio zahtev za vođenje tog postupka na mađarskom jeziku. Polazeći od napred navedenog, Ustavni sud je utvrdio da podnosiocu ustavne žalbe osporenim rešenjima Osnovnog suda u Zrenjaninu nije povređen član 76. stav 1. Ustava, kojim je utvrđeno da se pripadnicima nacionalnih manjina jemči ravnopravnost pred zakonom i jednaka zakonska zaštita.

 

U praksi apelacionih sudova sreću se odluke kojima se prvostepena rešenja zbog povrede odredaba postupka-prava na službenu upotrebu jezika i pisama nacionalnih manjina- ukidaju i predmeti vraćaju sudu na ponovno odlučivanje: “Prema odredbama Ustava i zakona, parnični postupak se može voditi na jeziku nacionalne manjine koji je u službenoj upotrebi u opštini suda koji sprovodi konkretan postupak. Da bi se postupak vodio na jeziku nacionalne manjine, kao što proizlazi iz navedenih propisa, potrebno je da postoji zahtev stranke, da je jezik na kojem se predlaže vođenje postupka u službenoj upotrebi u opštini nadležnosti suda i da se o vođenju postupka na jeziku nacionalne manjine saglase stranke ukoliko njihovi jezici nisu isti. U smislu svega napred iznetog, prvostepeni sud je propustio da utvrdi da li je slovački jezik, na kojem se predlaže vođenje postupka, u službenoj upotrebi na području nadležnosti suda, te da ispita mogućnosti vođenja postupka na slovačkom jeziku u smislu odredbe člana 12. Zakona o službenoj upotrebi jezika i pisama. Zbog povrede odredaba postupka, a u smislu napred iznetog, osnovane su žalbe tuženih, pa je prvostepeno rešenje ukinuto i predmet vraćen sudu na ponovno odlučivanje. Prilikom ponovnog odlučivanja, prvostepeni sud će utvrditi najpre da li je slovački jezik u službenoj upotrebi na području nadležnosti prvostepenog suda, te dalje da li postoji saglasnost svih stranaka u postupku da se postupak vodi na slovačkom jeziku, a u zavisnosti od toga postupiti u smislu odredbe člana 12. Zakona o službenoj upotrebi jezika i pisama. Pritom, ukoliko nisu ispunjeni uslovi da se postupak vodi na slovačkom jeziku, prvostepeni sud će omogućiti strankama da podneske upućuju na svom maternjem jeziku i, na njihov zahtev, ako to opredele, na istom jeziku im dostavljati otpravke sudskih odluka i drugih pismena, te im omogućiti ostvarenje prava na besplatnog prevodioca, ako ne govore ili ne razumeju jezik koji je u službenoj upotrebi u sudu. Nakon što postupi po datim uputstvima, prvostepeni sud će doneti pravilnu i na zakonu zasnovanu odluku o predlogu tuženih”.

 

Vrhovni kasacioni sud je, primenjujući ovu odredbu Zakona, zauzeo stav da vođenjem krivičnog postupka na srpskom jeziku osuđenom nije uskraćeno pravo da u postupku upotrebljava jezik nacionalne manjine kojoj pripada, iako je u sudu u službenoj upotrebi pored srpskog jezika i jezik te nacionalne manjine, ukoliko se stranke (javni tužilac i okrivljeni) nisu sporazumele da će se postupak voditi na jeziku narodnosti, a u toku celog postupka bilo je obezbeđeno usmeno prevođenje od strane tumača i sav pisani dokazni materijal bio je preveden na jezik narodnosti.”Određujući srpski jezik kao jezik na kome će se voditi postupak, prvostepeni sud je postupio u svemu u skladu sa svim napred citiranim odredbama, a te odredbe nisu povređene ni od strane Vrhovnog suda Srbije koji je rešenjem Kr.br.667/07 od 12.09.2007. godine odbio predlog za delegaciju mesne nadležnosti, smatrajući da postupak treba sprovesti na srpskom jeziku uz učešće tumača i prevođenje pisanog materijala i iskaza na mađarski jezik. Iz spisa ovog predmeta se utvrđuje da je prvostepeni sud tokom postupka postupao u svemu u skladu sa odredbom člana 14. stav 2. Zakona o službenoj upotrebi jezika i pisma i odredbom člana 9. stav 2. ZKP, s obzirom da je prilikom svake radnje suda u kojoj je bio prisutan osuđeni, bilo obezbeđeno usmeno prevođenje od strane tumača za mađarski jezik i sav pisani dokazni materijal u spisima preveden je na mađarski jezik.”

 

Članom 13 Zakona uređeno je da je utvrđivanje jezika na kome će se voditi postupak prethodno pitanje o kome, u skladu sa odredbama ovog zakona, odlučuje lice koje vodi postupak. Službeno lice koje vodi postupak dužno je da upozna stranku koji su jezici u službenoj upotrebi na području organa, odnosno organizacije pred kojom se vodi postupak i da zatraži od stranke da se izjasni na kom će se jeziku voditi postupak. Dok se ne utvrdi jezik postupka, službeno lice vodi postupak na srpskom jeziku. Način utvrđivanja jezika postupka i utvrđen jezik postupka naznačuje se u zapisniku.

 

Kada su u pitanju sudski i upravni postupci, primetno je u praksi da se, na područjima gde u značajnijem broju žive pripradnici nacionalnih manjina, usmena komunikacija sa strankama u postupku se obavlja na jeziku nacionalne manjine, dok se zapisnici, odluke i sva pismena izrađuju na srpskom jeziku. Ova pojava (nezakonita i u potpunosti nepravilna) je nastala kao posledica nedovoljne angažovanosti države da obezbedi delotvornu primenu upotrebe jezika nacionalnih manjina u praksi, neobezbeđivanja prevođenja propisa na jezike nacionalnih manjina, neobrazovanja nosioca pravosudnih funkcija za efikasan rad na jezicima nacionalnih manjina i nevrednovanja dodatnog rada sudija u predmetima koji se vode na jezicima nacionalnih manjina koji su u službenoj upotrebi na teritoriji sudova. Ovo napred izneto je posebno izraženo zbog činjenice da je članom 15. Zakona propisano da se drugostepeni postupak vodi na srpskom jeziku, kao i da drugostepeno rešenje, odluku, zapisnik, podneske, isprave i druga pismena u drugostepenom postupku i u vezi s drugostepenim postupkom prevodi prvostepeni organ ili organizacija na jezik, odnosno jezike na kojima je vođen prvostepeni postupak, što u praksi dodatno opterećuje nosioce pravosudnih funkcija.

 

Članovima 16. i 17. Zakona uređena su prava pripadnika nacionalnih manjina u postupcima na područjima na kojima jezici nacionalnih manjina nisu u službenoj upotrebi. Članom 18. Zakona je propisano da se, na područjima na kojima su u službenoj upotrebi i jezici nacionalnih manjina, svedočanstva o stečenom obrazovanju, kad je nastava izvođena na jeziku nacionalne manjine, druge javne isprave, kao i druge isprave koje su od interesa za ostvarivanje zakonom utvrđenih prava građana, na zahtev pripadnika te nacionalne manjine, izdaju se i na njegovom jeziku. Na područjima na kojima su u službenoj upotrebi i jezici nacionalnih manjina, evidencije iz člana 3. tačka 3. ovog zakona vode se i na tim jezicima. Obrasci javnih isprava, kao i obrasci evidencija za potrebe područja na kojima su u službenoj upotrebi jezici nacionalnih manjina, štampaju se dvojezično, na srpskom i na jeziku svake nacionalne manjine čiji je jezik u službenoj upotrebi.

 

Članom 18a. Zakona je propisano da pripadnici nacionalnih manjina imaju pravo na slobodan izbor i korišćenje ličnog imena i imena svoje dece, kao i na upisivanje ovih ličnih imena u sve javne isprave, službene evidencije i zbirke ličnih podataka prema jeziku i pravopisu pripadnika nacionalne manjine i da pravo iz stava 1. ovog člana ne isključuje paralelan upis imena i po srpskom pravopisu i pismu.

 

U praksi je predstavljao problem pravo na slobodan izbor i korišćenje ličnog imena pripadnika nacionalnih manjina i upisivanje ovih ličnih imena u sve javne isprave, službene evidencije i zbirke podataka o ličnosti prema jeziku i pravopisu pripadnika nacionalne manjine.Pravo na lično ime je, naime, lično (individualno) pravo, a ne kolektivno (neostvaruje se u zajednici sa drugima) i nije u nikakvoj vezi sa službenom upotrebom jezika i pisama nacionalnih manjina. U praksi je najveći problem predstavljala upravo činjenica da je to lično pravo uređeno Zakonom o službenoj upotrebi jezika i pisama, pa su matičari (pogrešno) vezivali pravo na upis ličnog imena pripadnika nacionalne manjine za jezike koji su u službenoj upotrebi na teritoriji jedinica lokalnih samouprava i odbijali takav zahtev u slučaju da jezik te manjine nije u službeno jupotrebi u toj jedinici lokalne samouprave.

 

Članom 19. Zakona je propisano da se, na područjima na kojima su u službenoj upotrebi i jezici nacionalnih manjina, nazivi mesta i drugi geografski nazivi, nazivi ulica i trgova, nazivi organa i organizacija, saobraćajni znaci, obaveštenja i upozorenja za javnost i drugi javni natpisi ispisuju i na jezicima nacionalnih manjina, dok je članom 20. propisano da se firma preduzeća, ustanove i drugog pravnog lica ispisuje  na srpskom jeziku i na jeziku nacionalnih manjina koji je u službenoj upotrebi u opštini u kojoj je sedište tog subjekta. Može se zaključiti da, iako imperativne, ove odredbe Zakona nisu sprovedene u praksi.

 

Kaznenim odredbama Zakona je propisano da će se novčanom kaznom od 20.000 do 1.000.000 dinara kazniti za privredni prestup preduzeće, ustanova ili drugo pravno lice koje istakne, odnosno ispiše firmu protivno odredbama člana 20. ovog zakona, odnosno odgovorno lice u pravnom licu novčanom kaznom od 4.000 do 70.000 dinara. Novčanom kaznom od 10.000 do 250.000 dinara kazniće se za prekršaj vlasnik radnje koja nema svojstvo pravnog lica ako ispiše, odnosno istakne firmu suprotno odredbi člana 20. ovog zakona. Nije poznato da li su ove odredbe ikad primenjivane u praksi, odnosno da li je izrečena novčana kazna u postupku privrednih prestupa ili prekršajnom postupku zbog povrede ovih člana Zakona.

______________________________________________________________________________ 

 

Predlozi i preporuke

 

Uz uključivanje predstavnika nacionalnih saveta nacionalnih manjina, državnih organa, nezavisnih kontrolnih tela i predstavnika civilnog društva potrebno je razmotriti sledeća pitanja/nedoumice iz Zakona o službenoj upotrebi jezika i pisama:

1. Istovremena ili ravnopravna upotreba jezika i pisama nacionalnih manjina
2. Službena upotreba jezika i pisama u radu državnih organa, organa autonomnih pokrajina, gradova i opština, ustanova, preduzeća i drugih organizacija kad vrše javna ovlašćenja, upotreba jezika i pisama u radu javnih preduzeća i javnih službi i u radu drugih organizacija kad vrše poslove utvrđene ovim zakonom-problemi u praksi
3. Uvođenje jezika i pisama nacionalnih manjina u službenu upotrebu-problemi u praksi
4. Mogućnosti i obaveze-uvođenje romskog jezika u službenu upotrebu-afirmativne mere
5. Vođenje prvostepenog upravnog, krivičnog, parničnog ili drugog postupka na jezicima nacionalnih manjina u službenoj upotrebi
6. Mogućnosti unapređenja službene upotrebe jezika i pisama nacionalnih manjina u sudskim postupcima
7. Obljavljivanje propisa na jezicima nacionalnih manjina
8. Prava pripadnika nacionalnih manjina u postupcima na područjima na kojima jezici nacionalnih manjina nisu u službenoj upotrebi
9. Izbor i korišćenje ličnog imena pripadnika nacionalnih manjina
10. Ispisivanje javnih natpisa na jezicima nacionalnih manjina
11. Odgovarajuća zastupljenost pripadnika nacionalnih manjina u organima vlasti i službena upotreba jezika i pisama nacionalnih manjina

 

Na osnovu javne rasprave o napred iznetim pitanjima kao i na osnovu problema i nedoumica iz prakse iz ove analize, potrebno je izraditi zaključke koji će se uputiti nadležnim organima na razmatranje.

 

Tekst je nastao u okviru projekta“Zagovaranje izgradnje zakonodavnog okvira integrativne politike“.