Povodom obeležavanja 225 godina od rođenja slovačkog pisca, pesnika, predstavnika slovačkog i češkog nacionalnog preporoda, ideologa slovenske uzajamnosti, profesora slovenske arheologije, lingviste i evangelističkog sveštenika Jana Kolara (1793–1852), Biblioteka Matice srpske priredila je elektronsku izložbu građe iz svojih zbirki. Postavka, koju čini izbor dela Jana Kolara i literature o njemu, može se pogledati od 1. do 21. marta 2018. godine u javnom katalogu Biblioteke. Autorka izložbe je Daniela Lomenova, urednik Selimir Radulović.
Jan Kolar je rođen 1793. godine u mestu Mošovce u Slovačkoj u impresivnom okruženju prirode planinskog lanca Male i Velike Fatre. Bio je sin kmeta zemljoradnika i zanatlije, koji je smatrao da i njegov sin treba da krene tim stopama i da izuči zanat. Tada se suprotstavio krutom autoritetu svog oca i krenuo putem nauke. Školovao se u Kremnici (1806–1808), Banskoj Bistrici (1810–1812), na protestantsko-evangelističkom liceju u Bratislavi (1812–1815) i na Univerzitetu u Jeni (1817–1819), završivši filozofiju i teologiju. Duh atmosfere koja je vladala među studentima u Jeni, parole o slobodi i ujedinjenju nemačkog naroda i druženje sa pesnikom Geteom, rasplamsali su kod Kolara ljubav prema rodnom kraju i narodu. Ujedno sa rodoljubivim osećanjima, planula je i iskrena ljubav prema Frideriki Vilhelmini Šmitovoj (Mini), kćerki evangelističkog sveštenika iz Lobede pored Jene, kojoj je posvetio svoje najpoznatije delo Kći Slave (1824, 1832, 1852). To je zbirka od 645 soneta u konačnom broju, jer se svakim narednim izdanjem proširivala. U njoj se izražava ljubav i osećanja prema ženi, otadžbini, svome narodu i svim podjarmljenim Slovenima. Uz ovo delo sastavlja i Tumačenje ili napomene i objašnjenja uz Kći Slave (1832).
Program, koji je Kolar izneo u ovoj zbirci, teoretski je objasnio u delu O književnoj uzajamnosti među plemenima i narečjima slovenskim (1836). U svom konceptu o slovenskoj uzajamnosti govori o postojanju četiri književna slovenska jezika: ruskog, poljskog, čehoslovačkog i srpskohrvatskog. U tome je naišao na protivnike iz redova manjih slovenskih naroda, koji su pokušavali da postignu narodnu samobitnost, ali i među mlađim generacijama slovačkog naroda, koji su želeli da se izbore za svoj slovački književni jezik. On je bio priklonjen ideji da Česi i Slovaci treba da postignu jezičko i kulturno jedinstvo i da treba da se služe češkim jezikom, koji bi imao elemente slovačkog jezika. Po ugledu na Vuka Stefanovića Karadžića, sa kojim se družio i dopisivao, sakuplja i objavljuje Pesme svetovne naroda slovačkog u Ugarskoj (1823, 1827) i Narodne pesme ili pesme svetovne Slovaka u Ugarskoj (1834–1835). Tim delima kasnije, na neki način, utire put nastajanju samostalne slovačke književnosti i otvara vrata slovačkom jeziku, kao jeziku književnosti, iako je bio okrenut češkom jeziku na kojem je pisao svoja dela.
Od poznatih dela Jana Kolara možemo da spomenemo: O književnoj uzajamnosti među plemenima i narečjima slovenskim (1826), Imeslov odnosno rečnik ličnih imena raznih naroda slovenskih (1828), Rasprave o imenima, počecima i starinama naroda slovenskog i njegovim plemenima (1830), Putopis preko Gornje Italije a tuda preko Tirola i Bavarske, sa posebnim osvrtom na slovenske početke godine 1841 (1843)…
Kolar se borio protiv tiranije, protiv omalovažavanja ljudi, za jednakost naroda, za njihovu slobodu, za ljudskost, govoreći: „Znaj, slobodu zaslužuju samo oni, koji druge cene, ali ko drži roba, rob je i sam.“
Umro je 24. januara 1852. godine u Beču, gde je proveo poslednje godine svog života, radeći na Univerzitetu kao profesor slovenske arheologije. Njegovi posmrtni ostaci preneseni su 1904. godine u Prag, na Olšansko groblje (prema nekim izvorima se pominje i 1903. godina).
Izvor: Biblioteka Matice srpske
